For Your Eyes Only part CLVII

Voor sommigen is het leven een feest. Niet voor Edgar.


Ober

Uit: 2006, Nederland
Regie: Alex van Warmerdam
Met: Joop Admiraal, Pierre Bokma, Porgy Franssen, René van 't Hof, Fedja van Huêt, Waldemar Kobus, Kees Prins, Thekla Reuten, Mark Rietman, Ariane Schluter, Jaap Spijkers, Line Van Wambeke, Alex van Warmerdam, Marc van Warmerdam

Synopsis: Ober Edgar is zijn saaie en vreugdeloze bestaan meer dan zat. Wanneer blijkt dat hij zijn maker ter verantwoording kan roepen, blijken zijn wensen in vervulling niet helemaal wat hij gehoopt had.




VW

Genomineerd zijn voor de beste film, regie en scenario en dan alleen scenario krijgen dat moet voelen als een doekje voor het bloeden. Van Warmerdam heeft zich de dagen van het Nederlands Filmfestival vrij oncollegiaal en superieur uitgelaten over Zwartboek, "het werk van twee oude vieze mannen". Vanuit zijn standpunt misschien te begrijpen. Hoe energiek, gedegen en onderhoudend de films van Verhoeven ook zijn, Van Warmerdam is het slimste jongetje van de klas. Maar nu hij na een lange schorsing weer terug op school is, eist Verhoeven toch weer de schijnwerpers op.


De Nederlandse filmgemeenschap had nog wat goed te maken. De in juni 2004 uitgereikte oeuvreprijs (de Bert Haanstra prijs) was bij de zelfverkozen banneling bepaald niet goed gevallen. Staatssecretaris Van der Laan gaf in haar toespraak een recept om een dergelijke prijs in de wacht te slepen: "Zorg ervoor in eigen land films te maken die een groot publiek aanspreken, zodat je weinig geliefd bent bij de mensen die de geldpot beheren. Vertrek dan miskend naar Amerika, word ook daar beroemd en omstreden en keer na een jaartje of twintig terug naar je moederland. Daar word je inmiddels als held vereerd, omdat je het puriteinse Amerika hebt laten proeven van je vrije moraal. Daarmee heb je ons zelfbeeld een goede dienst bewezen. Door jou weten we weer dat we een liberale en tolerante natie vormen. Door de bevestiging van dat zelfbeeld wacht je een hartelijke ontvangst."


Verhoeven is weinig onder de indruk en kijkt hier in de NRC (27-8-2004) als volgt op terug: ,,Ik voelde niets. Die prijs voelt niet als erkenning voor de keuzes die ik heb gemaakt. En de uitreiking zelf was typisch Nederlands. Geen royale handreiking, allemaal bijzinnen waaruit blijkt dat het toch niet helemaal echt goed was geweest. Toen juryvoorzitter Hans van Mierlo voor de zoveelste keer die avond iets negatiefs over mijn werk zei - ik geloof dat toen het woord `oppervlakkig' viel - heb ik hard geklapt. Dat vond hij niet leuk. Die man hoort in het kamp dat al die jaren tegen mij was.'' Maar de kou lijkt anno 2006 volledig uit de lucht. Verhoeven was oprecht opgetogen met de toebedeelde kalveren en forse bezoekersaantallen, 4 miljoen euro in de eerste vijf weken. Er kon zelfs een verzoeningskus met Van Warmerdam vanaf.


Terechte prijswinnaars? Nederland heeft zo'n kleine filmindustrie dat er nauwelijks competitie is. En die paar films die voor prijzen in aanmerking komen, hebben allen hun eigen, bijna onvergelijkbare, kwaliteiten. Zwartboek is meer een plotgedreven film dan karaktergedreven. Dat kan van het merendeel van Verhoeven's films gezegd worden. De hoofdpersonen zijn minder gelaagd. Niet in conflict met zichzelf maar met de buitenwereld. Zeker als je het vergelijkt met de bij uitstek karaktergedreven films van Van Warmerdam. Om een voorbeeld te geven, in Zwartboek heeft de zwaargelovige Theo (Johnny de Mol) een moreel dilemma wanneer hij een liquidatie moet uitvoeren. Deze moraalridder staat aanvankelijk te rillen met het pistool in de hand maar slaat vervolgens helemaal door en blijft de trekker overhalen tot het pistool helemaal leeg is. Vergeleken met een willekeurige actiefilm biedt dit een redelijke gelaagdheid. Christelijke normen en waarden versus de vraag wat is geoorloofd in oorlogstijd.


In Ober staat de hoofdpersoon ook een aantal maal met een moordwapen in handen. Dit keer niet om morele tegenstrijdigheden in het leven aan het licht te brengen maar juist de futiliteit, absurditeit en eigenaardigheid daarvan. De genreconventies worden volledig verbogen naar Van Warmerdam's wereld. Eén van die conventies is dat wanneer er een moordwapen wordt opgevoerd, deze altijd gebruikt zal worden in het vervolg van het verhaal. Wanneer er in Ober één opduikt, resulteert dat in een scène, die we nu al in ons vaderlandsche filmcanon (om maar eens een hip woord te gebruiken) mogen scharen. Ober Edgar wil zich bewapenen tegen zijn penoze buurman en ziet een pijl en boog in de etalage van een snuisterijenwinkeltje. Eenmaal zijn interesse getoond bij het stokoude vrouwtje (René van 't Hof) dat het winkeltje beheert, start een hilarische ode aan de stomme slapstick film. Tergend langzaam weet het vrouwtje het wapen uit haar etalage te halen, in te pakken en af te rekenen. Een minutenlange scène dat tegelijk op de zenuwen als de lachspieren werkt. Beantwoordend aan de conventies zal de pijl en boog ook gebruikt worden maar niet om een spanningsboog tot een bevredigend einde te brengen. Het is afstandelijk gereedschap om plotwendingen in het gebukte leven van Edgar te bewerkstellen.


Zwartboek mogen we dus wat letterlijker nemen maar wel als een parabel van Verhoeven's kijk op de wereld. Iemand vatte dat laatst ludiek als volgt samen: "De mens is in wezen slecht en de Nederlander is het slechtst." Ondanks de aankondigingen van de makers dat ze het onder het tapijt geveegde verleden van de Nederlander in oorlogstijd eens flink zouden uitkloppen is daar in de praktijk weinig van te merken. Het is een verhaal over goed en kwaad waarbij zowel de bezetter als het verzet en de burger allen op het randje opereren. Dat is toch al vaker vertoond in films als De Aanslag en The Pianist. Opportunisten bevinden zich in allen kampen en gelederen net als de altruïstische helden.


Met gestroomlijnde actie, een stevig plot en sterke acteurs laten Verhoeven en scenarist Soeteman (ook Soldaat van Oranje, De Aanslag, De Vierde Man, Turks Fruit, Spetters en Floris) de verhalen samenkomen van vluchtende joden, opportunistisch moffenhoeren, nobele Duitse officieren, studentikoze verzetshelden, fascistische Nazi's, lijdzame burgerij en alles wat daar tussenvalt. En dat in een plot rond verraad binnen het verzet en zelfverrijking van Duitsers ten tijde van de capitulatie van het Duitse rijk. De 16 miljoen euro, dat producent San Fu Malta bij investeerders wist op te halen, is goed besteed aan de zeer verzorgde productie en een sterke cast. Samengevat is Zwartboek een onderhoudende film met productiewaarden en vakmanschap die het ongekend hoge budget waardig zijn maar dat niet de opschudding veroorzaakt die we van Verhoeven gewend zijn en die toch wel was aangekondigd. Al blijft zijn typische knipoog altijd welkom. Zoals het moment waarop Rachel op haar onderduikadres 'dankbaar' een christelijk kruisje maakt in haar pap.


Ober daarentegen probeert meer te verrassen en minder te behagen. Maar ook deze film is niet helemaal geslaagd. Al vroeg in de film wordt het plot device weggegeven. Alex is niet zomaar een ober maar een hoofdpersoon in het scenario van een schrijver met een cynische blik op het leven. Wanneer de ontberingen die de schrijver hem oplegt (zijn vriendin is ongepassioneerd, zijn werk is saai, hij wordt gekoeioneerd door zijn klanten, zijn buurman gebruikt hem voor onderwereld klusjes) hem te veel worden, zoekt hij zijn creator op achter de schrijftafel om zijn beklag te doen. Hij smeekt hem om een pleziertje, een romance met een mooie vrouw bijvoorbeeld. Om van het gezeur af te zijn, worden zijn wensen ingewilligd maar onder het mom van be careful what you wish for… Dat geeft een leuk vervreemdend effect en een extra laag aan de film. Helaas is het personage van de schrijver en zijn bemoeizuchtige vriendin weinig interessant. Dit wordt pijnlijker wanneer deze confrontaties tussen schrijver en hoofdpersoon zich blijven voortzetten in hetzelfde stramien. De scènes zijn overbodig en halen de vaart uit het verhaal. Gelukkig is de focus aan het eind weer bij Edgar die lijdzaam ondervindt dat de wereld minder maakbaar is dan we soms mogen denken.


Twee niet geheel geslaagde films dus maar beide absoluut een bezoek aan de bioscoop waard. In de bescheiden filmindustrie in Nederland behoren ze allebei bij het beste wat er de afgelopen jaren is uitgebracht. Grappig daarbij is dat ze samen een ware who is who vormen voor acteurs en actrices op het witte doek. Met name Verhoeven heeft gestrooid met bijrollen voor BNers. Maar de twee producties hebben slechts één acteur gemeen, Waldemar Kobus, een Duitse TV-acteur die op beide producties zijn eigen stempel drukt met zijn ingehouden dreigende spel. Gaat dat zien.


VW geeft ***






Gezien: 28-09-2006

Dag allemaal,

Deze week een solocontributie. JB heeft beloofd zijn bijdrage binnenkort aan te leveren maar is momenteel wat dingetjes aan het afronden. Onze man in Willemstad keert namelijk binnenkort terug naar vaderlandsche bodem. In zijn drie jaar als ambtenaar aldaar zijn de Antillen zo goed als ontmanteld en is Curaçao op een haar na onder curatele gesteld. Zijn klus, met andere woorden, zit erop. Een aantal nachtjes slapen en onze Macamba d'Hollanda kan weer genieten van het ruime bioscoopaanbod achter de dijken.

In afwachting op de Benedenwindse kijk op Zwartboek hier alvast mijn blik



Filmrecensie Home